ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN BİREYLERİN ÖZELLİKLERİ

Dikkat: Zihinsel yetersizliği olanlarda dikkat problemleri yaygın olarak görülmektedir. Bireylerin öğrenme problemlerinin önemli bir bölümü dikkat problemlerinden kaynaklanmaktadır. Genel olarak dikkatleri dağınık ve kısa sürelidir.

Bellek: Zihinsel yetersizliği olan bireylerin pek çoğu hatırlamada güçlük çeker. Görsel ve işitsel algıları zayıftır. Bellekle ilgili yaşadıkları en önemli problem öğrendikleri bilgileri kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarmada yaşamalarıdır. Genelleme yapmakta zorlanırlar, kazandıkları bilgileri ilişkilere göre gruplamada güçlük çekebilirler. Zihinsel yetersizliği olan bireylerin yaşıtlarıyla karşılaştırıldığında kendilerini düzenleme (tekrarlama, gruplandırma, ilişkilendirme) stratejilerini daha az sıklıkta kullandıkları görülmektedir.

Dil Gelişimi: Zihinsel yetersizliği olan bireyler dil ve konuşmayı zihinsel yetersizliği olmayan bireylerin geçtiği basamaklardan geçerek edinirler. Ancak bu basamaklardan geçiş hızları daha yavaştır. Dil ve konuşma gelişimindeki sorunlar ile kendini düzenleme (tekrarlama, gruplandırma, ilişkilendirme) problemleri arasında yakın bir ilişki vardır. Çünkü birçok kendini düzenleme stratejisi dile dayalıdır.

Akademik Başarı: Başarısızlıkları daha çok okuma-yazmada, okuduğunu anlamada, temel aritmetik becerileri kazanmada ortaya çıkmaktadır. Soyut kavramları somut kavramlara göre daha zor öğrenirler.

Sosyal Gelişim: Zihinsel yetersizlik gösteren bireylerde çeşitli sosyal problemlere rastlanmaktadır. Sosyal ilişkilerinde kendilerini grupta kabul ettirecek becerileri azdır. Arkadaşlık etmede sıklıkla problem yaşarlar. Benlik kavramları genellikle zayıftır.

Psikomotor Gelişim: Genel olarak bu bireylerin fiziksel gelişimleri (boy-kilo) ise yaşıtlarının gelişimi ile tutarlılık gösterebilmektedir.
Zihinsel yetersizliği olan bireyin, sahip olduğu yetersizliğin derecesi arttıkça yukarıda belirtilen alanlarda yaşadığı güçlüklerin derecesi de artmaktadır.

HAFİF DÜZEYDE ZİHİNSEL YETERSİZLİK

Bu kişilere, bireysel olarak uygulanan IQ testinden, 90 ve 75 arasında bir IQ skoru elde edilir. Yaşıtlarına göre zihinsel performansları 1, veya 3 yaş kadar düşük seviyededir. Zihinsel öğrenme yetersizliğinin nüfustaki yaygınlığı % 1 oranındaydı, bunların % 85’i hafif düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliğidir. Bu kişilerin eğitimi normal sınıflarda kaynaştırma programı kapsamında yürütülmektedir. Bunun nedeni zihinsel performansının çok düşük olmamasıdır. Çocuğun ihtiyacına cevap verebilecek bir eğitim programı oluşturulduğunda, bir süre sonra bu çocuklar zihinsel performans olarak akranlarını yakalayabilirler.

ORTA DÜZEYDE ZİHİNSEL YETERSİZLİK

Zihinsel inceleme sürecinde, bireysel olarak uygulanan IQ testinden, 75 ve 45 arasında bir IQ skoru elde edilir. Yaşıtlarına göre zihinsel performansları 3 veya 6 yaş kadar düşük seviyededir. Zihinsel öğrenme yetersizliğinin nüfustaki yaygınlığı % 1 oranındadır, bunların % 10’u orta düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliğidir. Orta düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliğinin yaşanılmasının nedenleri arasında, akraba evliliği, genetik bozukluklar, hamilelik dönemi annenin hastalanması, riskli ve zor doğumlar, erken çocukluk dönemi yaşanılan ateşli hastalıklar, beslenme bozuklukları sayılabilir.

Bu çocuklar öz-bakım becerilerini kazanabilirler. Zihinsel öğrenme yetersizliğinin düzeyine bağlı olarak bazıları, okuma-yazma ve aritmetik becerileri kazanamayabilir ancak sık karşılaştıkları bazı sözcükleri, işaretleri ve sayıları tanıyabilirler. Bazıları da okuma-yazma ve basit düzeyde dört işlem becerilerini öğrenebilirler. Bu çocuklar basit bazı iş becerilerini öğrenebilir, kendilerine meslek edinebilirler. Örneğin galoş yapma, paketleme, mum yapma, etiket yapıştırma gibi mekanik işleri yapabilirler. Yaşamlarında sürekli olmasa da yetişkin desteğine ihtiyaç duyabilirler.

AĞIR DÜZEY ZİHİNSEL YETERSİZLİK

Ağır düzeyde zihinsel performans düşüklüğü olan kişilere, bireysel olarak uygulanan IQ testinden, 45 ve daha aşağısında bir IQ skoru elde edilir. Yaşıtlarına göre zihinsel performansları 5 veya 6 yaş kadar ya da daha fazla düşük seviyededir. Zihinsel öğrenme yetersizliğinin nüfustaki yaygınlığı % 1 oranındadır, bunların % 5’i ağır düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliğidir. Ağır düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliklerinin yaşanılmasının nedenleri arasında, genetik bozukluklar, akraba evliliği, fiziksel travma, riskli ve zor doğumlar, erken çocukluk dönemi yaşanılan ateşli hastalıklar sayılabilir.

Okul öncesi dönemde gelişimleri büyük ölçüde geridir. Bu gruptaki bireyler ancak denetim altında kendilerine bakmayı öğrenirler ve basit düzeyde iletişim kurarlar. Yetişkin dönemde basit işleri yapabilir, sınırlı sosyal etkinliklere katılabilirler. Bu gruptaki bireylerin çoğunda belirgin motor bozukluk vardır. Bu da merkezi sinir sisteminde önemli bir zedelenme ya da gelişim bozukluğu olduğunun bir göstergesidir (Esen, 2003, s.13). Çoğu zaman bu kişilerin fiziksel rahatsızlıklarının olduğu ve fiziksel gelişim açısından düşük seviyede oldukları gözlenilmektedir.

ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİN NEDENLERİ

Zihinsel yetersizlik pek çok etkenin ya da özelliğin bir araya gelmesi sonucu oluşmaktadır. Bu etkenler doğum öncesi, doğum sırasında ve doğum sonrasında bireyde zihinsel yetersizliklere neden olabilir.

Doğum öncesi nedenler: Doğum öncesinde annenin geçirmiş olduğu bir takım hastalıklar (ateşli hastalıklar, toksoplazma gibi bulaşıcı hastalıklar), annenin hamileliği sırasında kullanmış olduğu bir takım ilaçlar, alkol, sigara, uyuşturucu kullanımı zihinsel yetersizliğe neden olmaktadır.
Doğmamış çocuk her zaman risk altındadır. Annenin hamileyken geçirmiş olduğu bir takım kazalar, aldığı röntgen ışınları, zehirlenmeler ve bunun yanında annenin hamilelik sırasında yeterince beslenmemesi gibi nedenlerde zihinsel geriliğe neden olmaktadır.
Kalıtım da çocuğun zekâsı üzerinde olumlu veya olumsuz etkiye sahiptir. Eğer ailede kalıtsal rahatsızlık veya hastalık var ise bunlar hastalıklı genler yolu ile çocuğa geçmektedir.

Doğum sırasındaki nedenler: Doğum sırasında yaşanan bir takım olumsuzluklar da zihinsel geriliğe neden olmaktadır. Bunlar;
Erken ya da geç doğumlar, güç doğumlar, doğum esnasında kullanılan bir takım araç gereçler, zor doğumdan dolayı bebeğin oksijensiz kalması ve yaşanan bir takım kazalardan dolayı beynin hasar görmesi gibi nedenler zihinsel geriliğe neden olmaktadır.

Çocukların doğumdan sonra geçirdiği menenjit, tifo, kabakulak, difteri, çocuk felci, şiddetli gribal hastalıklar, yüksek ateşli hastalıklar, bulaşıcı hastalıklar beyinde hasara neden olmaktadır. Ayrıca geçirmiş olduğu kazalar, beyin hasarı, kafanın darbe alması, zehirlenmeler gibi faktörlerde zihinsel yetersizliğe neden olmaktadır.
Bütün bu etkenlerin dışında sosyoekonomik durum, kültürel etkenlerde zihinsel gelişim üzerinde olumlu ve ya olumsuz etkilere sahiptir. Çocuğun zihinsel becerileri yeterli ve yaşıtlarına uygun olsa bile ev ortamının uygun olmaması, uyarıcı eksikliği, oynaması ve çevreyi keşfetmesi için çocuğa gerekli fırsatların sağlanamaması gibi durumlar çocuğun hafif derecede zihinsel özürlü olmasına yol açabilir.

HAFİF DÜZEYDE ZİHİNSEL YETERSİZLİK

Hafif düzeyde zihinsel yetersizlik bireyin temel okuma- yazma ve sayma becerilerini kazanmasında ortaya çıkan gecikme durumu olarak tarif edilmektedir.
Bu gruba giren çocuklar normal sınıflarda kaynaştırma yoluyla eğitim ve öğretimlerine devam ederler. Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan çocuklar okula başlayana hatta ileri sınıflara kadar farkına varılmazlar; çünkü kendilerinden beklenileni yerine getirirler. Uygun eğitim ortamları sağlandığından bir süre sonra bu çocukların zihinsel performansları akranlarını yakalayabilir.

Hafif düzeyde zihinsel yetersizliğe sahip bireylerin zekâ bölümleri 50-69 arasındadır. Bu çocuklar yaşıtlarını 1 veya 2 yıl geriden takip ederler.

HAFİF DÜZEYDE ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİN ÖZELLİKLERİ

• Bu çocuklar geç ve güç öğrenirler. Temel okuma ve yazma becerilerinde olsun hep bir gecikme söz konusudur.
• Dikkatleri dağınık ve kısa sürelidir. Dikkatleri çabuk dağıldığından ve kısa süreli olduğundan yaptıkları bir takım işlerin sonunu getirmekte zorlanırlar.
• Bu çocuklar hatırlamada da zorluk çekerler. Kısa süreli belleğe gelen bilgileri uzun süreli belleğe göndermede sorun yaşadıkları için çabuk unuturlar.
• Bilgiyi transfer edemezler. Yani kısa süreli belleğe gelen bir bilgiyi uygun kodlamalar yaparak uzun süreli belleğe gönderemezler. Örneğin bir telefon numarasını kodlarken kendimize göre bir kodlama sistemi geliştirip onu uzun süreli belleğe aktarırız. Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan çocuklar bu kodlamaları yapmakta zorluk çekerler.
• Zekâ ile başarı arasında kuvvetli bir ilişki olduğu için bu çocukların yaşıtlarına oranla okul başarıları düşüktür.
• İlgileri kısa süreli olduğu için sürekli değişiklik isterler.
• Görsel ve işitsel algıları zayıftır. Ayrıntılara fazla dikkat edemezler.
  Soyut kavramları öğrenmekte zorluk çekerler. Bundan dolayı aritmetik kavramları öğrenmede yaşıtlarından geri kalırlar.
• Özgüven duyguları fazla gelişmemiştir. Çoğu konuda başarısızlık yaşadıklarından dolayı çevresi tarafından sürekli eleştirilen çocuklar yeni şeyler yapmaktan veya bir işe girişmekten çekinirler.
• Duygu ve düşüncelerini açık bir şekilde ifade edemezler.
• İki şey arasındaki benzerlikleri bulma da ve farklılıkları ayırma da güçlük çekerler.
• Zihinsel gerilikleri olduğu için genellikle kendi yaşıtlarından küçüklerle iletişime girerler ve onlarla oyun grubu oluştururlar.
• Toplumsal kuralları geç ve güç öğrendiklerinden dolayı kurallara uymada zorluk çekerler.
• Bu çocukların fiziksel gelişimleri yaşıtlarının gelişimi ile tutarlılık gösterir.
• Birtakım bedensel hareketleri rahatlıkla yapabilirler. Top oynama, ip atlama, merdiven inip çıkma vb.
• Bu çocuklar zaman kavramını geç ve güç öğrenirler.
• Bu çocuklar fazla beceri gerektirmeyen el işlerini rahatlıkla yapabilirler.
• Dil gelişimleri ve konuşma becerileri genelde yaşıtları düzeyindedir. Ancak konuşmaları daha güç gelişir. Ayrıca bu çocuklarda sözel anlatım bozukluğu ve fonolojik bozukluk gözlenebilir.
• Bu çocuklar yetişkin dönemlerinde yaşamlarını kendi başlarına yönetebilirler.
• Bu çocuklar çizdikleri resimlerde detaya önem vermezler.
• Sosyal etkinliklere çok az katılırlar.
• Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan çocuklar, beceri istemeyen ya da yarı beceri isteyen iş ve mesleklerde başarılı olabilirler.